تاریخ دفاع مقدس در استان ایلام (1359-1367)

با وقوع انقلاب و تأسیس جمهوری اسلامی در ایران، کشورها و رژیم های مخالف این حکومت تازه تأسیس به شیوه های گوناگون، از تحریم اقتصادی و سیاسی گرفته تا مواجه نمودن کشور با چالش ها و ایجاد بلوا و آشوب داخلی از جمله تحریک قومیت ها، درصدد مقابله با آن برآمدند. دولت عراق نیز به مانند رژیم های منطقه از سرایت انقلاب و ایدئولوژی اسلامی به کشورش در هراس بود، و با طرح دفاع از جزایر سه گانه ی ایرانی و اختلافات مرزی و مخصوصاً بی اعتبار دانستن معاهده ی الجزایر که معتقد بود یک طرفه و در شرایط نابرابر سیاسی منعقد شده و منافع عراق در آن لحاظ نشده است، جنگی تمام عیار را علیه ایران آغاز نمود. استان ایلام به علت موقعیت جغرافیایی و هم مرزی با کشور عراق به صورت مستقیم مورد تعرض و هجوم عراق قرار گرفت. موقعیت جغرافیایی استان آن را به عنوان کلید ورود به منطقه ی جنوب غرب و جاده ی مهم و استراتژیک خوزستان- تهران درآورده است، همچنین اهمیت آن به عنوان خط مقدم جبهه به خصوص در دو شهر مهران و دهلران و پذیرا شدن نیروهای سپاه، ارتش و بسیج مردمی در دفاع از میهن، و به ویژه به عنوان نقطه ی اتصال دو جبهه ی میانی و جنوبی جنگ، همه بیانگر آن است که استان ایلام در طول جنگ تحمیلی، نقش مهم و جایگاه شایان توجهی داشته است. رساله ی حاضر در پی پاسخگویی به این سئوال اصلی است که: اهمیت سهم و نقش مردم استان ایلام در طول دوران دفاع مقدس و مقابله با ارتش متجاوز عراق چه اندازه بوده است؟ در این رساله سئوالات فرعی نیز مد نظر بوده است، از جمله: چگونه استان ایلام، علی رغم وجود محرومیت و کمبود شدید امکانات و نیروی نظامی در برابر تجاوزات رژیم عراق با آن همه امکانات و تجهیزات، مقاومت و پایداری نمود؟ آیا جغرافیا و ژئوپولتیک منطقه در گسترش جنگ بین ایران و عراق تأثیر داشته است؟ با توجه به ماهیت موضوع، روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است، که پس از مطالعه و فیش برداری از مباحث، موضوع مورد بحث و توصیف و بعضاً مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. گردآوری اطلاعات در این رساله به چند روش صورت گرفته است: نخست شیوه ی نظری و با روش کتابخانه ای، یعنی بررسی کتب و مدارک که حجم عظیمی از کار را شامل می شود، و روش دیگر مطالعه ی میدانی و انجام مصاحبه با افراد خبره و آگاه به ویژه در رابطه با بخشی از کار که یا سند، مدرک و منبعی وجود ندارد و یا بنا به دلایلی دسترسی به آن ها امکان پذیر نیست. خلأ پژوهشی موجود در این حوزه و عدم پیشینه ی تحقیقی کامل و مستقل در ارتباط با آن سبب اهمیت موضوع شده است و پژوهشگر کوشیده است با بهره گیری درست از همه ی منابع موجود و قابل دسترس و انجام مصاحبه به تاریخ دفاع مقدس در استان ایلام بپردازد. از دستاوردهای این پژوهش می توان در سازمان های نظامی، موسسات پژوهشی، مراکز علمی و دانشگاهی، نهادهای فرهنگی و به ویژه بنیاد ایران شناسی- ایلام شناسی- بهره گرفت. در ارتباط با موضوع رساله ی حاضر، تا کنون هیچ گونه تحقیق دانشگاهی و مستقلی صورت نگرفته است که بتواند حق مطلب را ادا نماید، اگر چه در پاره ای موارد به جنگ در استان ایلام پرداخته شده است، مانند: ایلام در جنگ نوشته ی امیر رزاق زاده، روزشمار جنگ نوشته ی دوستعلی آزوغ و نقش عشایر استان ایلام طی دوران دفاع مقدس و حفظ و پاسداشت آن نوشته ی کامران محمد رحیمی، ولی چندان جامع و منسجم نیستند. این رساله و پژوهش اگر چه تاریخ استان ایلام را طی دوران دفاع مقدس مورد بحث قرار داده است و بنابراین محدوده ی زمانی آن در فاصله ی سال های 1359 تا 1367 می باشد و از نظر محدوده ی مکانی نیز استان ایلام مورد بررسی قرار گرفته است، ولی به صورت مختصر اختلافات مرزهای غربی ایران از دوران صفویه تا قبل از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز مورد بررسی قرار گرفته است. این رساله در پنج فصل جداگانه سازماندهی شده است. در فصل اول به پیشینه ی تاریخ و تمدن ایلام و تاریخ ایلام در دوران والیان پرداخته شده است، همچنین به موقعیت جغرافیایی، قومیت، نژاد، زبان و فرهنگ و مشخصات طبیعی استان اشاره شده است. در فصل دوم به اختلافات مرزهای غربی ایران به ویژه در محدوده ی استان ایلام، در دوره های صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و نیز دوره ی تشکیل و استقلال کشور عراق پرداخته شده است، ضمن این که به زمینه های اختلاف و آغاز جنگ تحمیلی نیز اشاره شده است. در فصل سوم تجاوز عراق به ایران و آغاز رسمی و سراسری جنگ مورد بررسی قرار گرفته است، و درباره ی آغاز جنگ در استان ایلام که به اشغال بخش هایی از آن منجر شد، بحث شده است. در فصل چهارم به شکل گیری دفاع و مقاومت در استان ایلام، استعداد نیروهای نظامی، محورهای دفاع مردمی، محورهای عملیاتی، عملیات های انجام گرفته در محدوده ی جغرافیایی استان، حملات شیمیایی، بمباران های هوایی و چگونگی تشکیل یگان سرزمینی استان پرداخته شده است. در فصل پنجم نیز شرایط نظامی ایران و عراق، زمینه های پذیرش قطعنامه ی 598، آتش بس و هزینه ها و تلفات انسانی جنگ در استان ایلام مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به موضوع مورد پژوهش، در ابتدا گمان می رفت که به ویژه در مرکز استان و نهادهای مرتبط با موضوع، امکان یافتن منابع و مدارک زیادی وجود داشته باشد، در حالی که برخلاف تصور چنین نبود و هیچ کدام از نهادها دارای کتابخانه و آرشیو نبودند، اگر چه در کتابخانه ی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان و نیز کتابخانه ی بسیج اساتید استان بسیاری از منابع و کتب یافت می شد که جوابگوی بخشی از پژوهش بود، ولی فقر منابع مختص به ایلام نبود، بلکه علی رغم مراجعه ی مکرر به کتابخانه ی تخصصی بنیاد حفظ آثار در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه شهید چمران منبعی درخور و شایسته یافت نشد. متأسفانه غیر از سپاه امیرالمومنین (ع) و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان ایلام، هیچ نهاد و اداره ی دیگری کم ترین همکاری و همراهی ننمودند و حتی برخی ادارات و نهادها به بهانه ی محرمانه بودن از ارایه آمار و ارقام خودداری می کردند و توان گفت که در استان ایلام متأسفانه استقبال عملی از قضیه به عمل نیامد. مشکلاتی از این دست باعث گردید که بارها و بارها به کتابخانه ها و کتاب فروشی های تهران مراجعه و نسبت به تهیه ی کُتب و منابع مرتبط اقدام نمایم که خود این امر هزینه ی بسیار زیادی در پی داشت اگر چه با وجود جستجوی بسیار، موفق به یافتن بسیاری از کتاب ها نیز نشدم، چرا که یا در بازار موجود نبود و یا تجدید چاپ نشده‎اند، ضمن این که علی رغم مراجعه ی مکرر به بنیاد حفظ آثار مرکز تهران، همکاری صورت نگرفت و مسائلی از این قبیل انجام کار را با مشکل مواجه می نمود.